مازیار وکیلی
افراد کمی در هنر ایران هستند که میشود به آنها گفت نابغه. افرادی که یک هنر با حضور آنها تعریف میشود و ابعاد تازهای پیدا میکند. در دوبلاژ ایران منوچهر اسماعیلی چنین جایگاهی داشت. منوچهر اسماعیلی از همان سالهای ابتدایی پا گرفتن دوبله در ایران وارد این حرفه شد و خیلی زود تبدیل به یکی از پُرکارترین هنرمندان دوبله ایران شد. خیلی زود نام بسیاری از بازیگران مشهور ایران و جهان به نام اسماعیلی گره خورد و کار به جایی رسید که بدون صدای اُستاد تماشای بازی این بازیگران برای بیننده لطف چندانی نداشت. بدویت بازی آنتونی کویین با صدای منوچهر اسماعیلی بود که برای مردم ایران معنا شد. قیصر با صدای گرم و مردانه اسماعیلی بود که تبدیل به قهرمانی فناناپذیر شد و بدون صدای اسماعیلی وجوه سیاسی شخصیت خان مظفر سریال هزاردستان این چنین ملموس از کار در نمیآمد. اگر منوچهر اسماعیلی به جای پُل اسکافیلد در مردی برای تمام فصول صحبت نمیکرد عدالت چنین جلوه زیبایی پیدا نمیکرد و اگر منوچهر اسماعیلی نبود خباثت ژوکر کریستفر نولان این چنین تماشاگر ایرانی را به وحشت نمیانداخت. صدای منوچهر اسماعیلی فقط زیبا نبود. حنجره او به معجزه میماند. انگار درون آن حنجره صدای دهها هزار شخصیت را ذخیره کرده بودند تا اسماعیلی به وقت نیاز از آنها استفاده کند. طیف وسیعی از شخصیتهایی که اسماعیلی به جای آنها حرف زده رشک برانگیز است. او به شکل عجیبی توانایی این را داشت که به جای چند شخصیت در یک فیلم صحبت کند که مشهورترین این فیلمها مادر علی حاتمی بود که هم زمان به جای مرحوم محمدعلی کشاورز، جمشید هاشمپور و اکبر عبدی حرف زد. اما صرفاً این توانایی دلیل نابغه بودن اسماعیلی نیست. نبوغ او دلایل دیگری داشت.
نبوغ اسماعیلی در این بود که با صدایش میتوانست کاراکترهای درون فیلم را شخصیتپردازی کند. قدرت عجیب او در توانایی آنالیز شخصیتها و بعد اجرایی متمایز متناسب با آن آنالیز شخصیتی بود. این توانایی از او نابغهای ساخت که در دوبله ایران مثل و مانندی ندارد. از صلابت حمزه تا خل وضعی معصومانه مجید ظروفچی فاصله بسیاری است. اما اسماعیلی توانسته هر دوی این نقشها را با ظرافتی عجیب بگوید، بدون اینکه ذرهای شبیه هم باشند. این توانایی به اسماعیلی اجازه میداد در یک فیلم هم زمان جای چند شخصیت صحبت کند. اگر قدرت او در تحلیل شخصیتها نبود نمیتوانست چنین کار سخت و دشواری را به درستی انجام دهد. نبوغ اسماعیلی بیش از آنکه به توانایی صدایش مربوط باشد به هوش و در درک درستی که از شخصیتهای یک فیلم داشت برمیگشت. ردپای این توانایی را میشود در مدیریت دوبلاژ او هم دید جایی که در تمام فیلمها برای تمام شخصیتها بهترین فرد را انتخاب میکرد. انتخابهای او چنان دقیق و ریزبینانه بود که نمیتوانستیم تصور کنیم دوبلور دیگری جای آن بازیگر حرف بزند. مرگ اسماعیلی بسیار غمانگیز است. او مرد بدون جانشین دوبله ایران بود. نابغهای که بعید است تا سالیان سال کسی مثل او ظهور کند. صدای او یک گنجینه ملی به حساب میآمد. با وجود امثال اسماعیلی بود که دوبله از یک کار فنی فراتر میرفت و تبدیل به هنر میشد.