ایمان عظیمی
پس از درگذشت نابهنگام شیخ‌الازهر، ولوله‌ای میان کاندیداهای تصاحب این جایگاه در بزرگ‌ترین مدرسه‌ی دینی مسلمین در قاهره در می‌گیرد؛ این واقعه تضاد و تعارضی که پیش‌تر در بین گروه‌های اسلامی الازهر نهان بود را عیان و برجسته می‌کند و با ورود ناخواسته‌ی «آدم» (توفیق برهوم) به مجادله‌ای که در زیر پوست الازهر شکل گرفته، رفته‌رفته پیچیدگی عمق ارتباط بین دو نهاد مذهب و نظم برساخته‌‌ی ژنرال السیسی در مصر وارد فاز تازه‌ای می‌شود. «پسری از بهشت» روایت تضادهایی‌ست که حرف و عمل زعمای دین در الازهر را در بستر کشمکش‌هایی که بینشان برای انتخاب شیخ اعظم اتفاق می‌افتد بازنمایی می‌کند؛ در این بین از بخت بد، قرعه‌ی فال به نام «آدم» زده می‌شود و وی در مرکز تمام این اتفاق‌ها نقشی محوری پیدا می‌کند. آدم، شهروندی حاشیه‌ای‌ست که به شوق یادگیری علوم دینی وارد الازهر می‌شود ولی رقابت قدرت‌طلبان این فرصت را از او سلب می‌کند تا رفته‌رفته در دل تریلر سیاسی طارق صالح نقشی دیگرگونه را ایفا کند. وی در جایگاه جاسوس نهاد امنیتی وابسته به ژنرال السیسی پرده از ساختار فاسد قدرت در مصر بر می‌دارد و در انتها هم بر رستگاری می‌رسد.
طارق صالح در قالب یک تریلر سیاسی فیلمی را به مخاطب عرضه می‌کند که در سطوح بیرونی‌اش موفق می‌شود به ایجاد یک اتمسفر سرگرم‌کننده دست بیابد؛ امّا در انتقال مضمونی که انتظار دارد بیننده آن را بفهمد و زیستش کند چندان موفق نیست. مصر پَسا مبارک تاکنون عرصه‌ی مقابل جریان اخوانی، ژنرال‌ها و سیاسیون نزدیک به غرب بوده است و انتخاب چنین سوژه‌ای به‌خودی خود موضوعی مبتلابه و جذاب به‌نظر می‌رسد ولی پرسش اساسی این است که آیا صالح توانسته چگونگی ترسیم این روابط را به‌درستی نشان دهد یا در پله‌ی «ایده‌ی جذاب خود» متوقف شده است؟ طبیعتاً پاسخ به این پرسش بدون توجه به مسائل فرامتنی ساخت چنین فیلمی چندان آسان به‌نظر نمی‌رسد. موضوع ملتهب «پسری از بهشت» طارق صالح را بر آن داشت تا فیلمبرداری این فیلم را در استانبول کلید بزند. در حقیقت بروز چنین مسئله‌ای باعث شده تا جغرافیای اثر برای بیننده‌ی مسلمان ناآشنا جلوه کند و وی نتواند با آن ارتباط بگیرد، در مرتبه‌ی بعد سکانس‌های کلاس درس در حیاط الازهر به‌گونه‌ای صورت‌بندی شده تا قضاوت بیننده را به طرفی که فیلمساز و خودآگاهش می‌خواهد شکل دهد و روی قضاوت نهایی‌اش تاثیر بگذارد؛ در واقع نقد طارق صالح به نهاد قدرتمند الازهر تنها دامن شیوخ آن را نمی‌گیرد و با کلام ناپخته‌ای که در دهان آن‌ها می‌گذارد وارد حوزه‌ی امر مطلق الهی می‌شود. پسری از بهشت همچون دیگر آثار پُرگو و پرمدعای این روزها می‌خواهد با استفاده از عقل خودبنیاد فیلمسازش چیزی را به نقد بکشد که اساسا توانایی انجامش را ندارد و چون توانایی این کار را ندارد دست به دامان برداشت سطحی خود از دین می‌شود و در این میان پای ساز و کار غربی را برای ذبح الازهر به میان می‌کشد. اما تفاوتی که در اثر طارق صالح هست و در دیگر آثار نیست این است که فیلمساز توانایی خلق درام را دارد و می‌تواند قصه بسازد و اندکی هم حرمت نگه دارد. صالح در پس این حرمت نگه داشتن اثری یک‌دست و بدون هیچگونه تشتت لحنی را برای مخاطب به ارمغان می‌آورد و فیلمی خوش‌ساخت را روانه‌ی پرده‌ی سینما می‌کند. در انتها اینکه نباید پسری از بهشت را به‌عنوان یک اثر شاخص جدی گرفت چون می‌تواند بیننده را در مسیر نقد امر مطلق به بی‌راهه بکشاند، امّا اگر جدی گرفته نشود می‌تواند به‌عنوان یک تریلر خوش‌ساخت ارزش یک‌بار دیدن را پیدا کند.
*فیلم طارق صالح با عنوان پسری از بهشت سال گذشته در جشنواره جهانی فیلم کن به نمایش درآمد و برنده جایزه بهترین فیلمنامه شد. عنوان انگلیسی فیلم توطئه قاهره است.