ترجمه:ارغوان اشتری
پس از انتخابات اخیر ترکیه و مستحکم‌تر شدن موقعیت رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، فیلمسازان میان امید و نومیدی دست و پا می‌زنند.
برک گل از منتقدان ترکیه ، عضو فیپرشی و از اعضای انجمن منتقدان ترکیه از شدت ممیزی‌های اخیر در جشنواره‌های ترکیه و نمایش‌های عمومی چنین می‌گوید.
«در سالن سینما اطلس شهر استانبول فیلمی نمایش دارد. مردی جوان که متولد شهر پاریس و بزرگ شده شهر نیویورک است پس از مرگ مادربزرگش برای نخستین بار به سرزمین مادری خود ترکیه سفر می‌کند. او برای یافتن ریشه‌های ترانه‌ای که مادربزرگش برای او می‌خواند به درسیم، شهر زازا به کردستان در شرق ترکیه می‌رود. او در حالی که در میدان شهر قدم می‌زند به عکس‌های قدیمی برمی‌خورد که مربوط به کشتار درسیم است دورانی که زازاعلیه دولت ترکیه در سال 1938 شورش کرده بودند و ارتش ترکیه بسیاری از مردم و معترضان را کشت. مرد جوان به عکس‌ها نزدیک می‌شود. اما ناگهان پرده نمایش سیاه می‌شود. و فقط صدای فیلم قابل شنیدن است. روی پرده سیاه چنین جمله‌ای نمایان می‌شود: شما نمی‌توانید این سکانس را تماشا کنید چون هیات عمومی نظارت بر سینمای وزارتخانه فرهنگ و گردشگری ترکیه سکانس را نامناسب تشخیص داده است.»
تماشاگران در سالن سینمای اطلس شهر استانبول چند لحظه پس از چنین غافلگیری دست اندرکاران فیلم را تشویق می‌کنند. بازهم پرده سیاه می‌شود و تنها صدای فیلم به گوش می‌رسد این بار سکانس سیاه شده طولانی‌تر و تشویق تماشاگران شدیدتر است.
نام این فیلم زر/Zer(2017) ساخته فیلمساز مشهور کاظم از بود که ماه آوریل سال گذشته در سی و ششمین جشنواره فیلم استانبول در بخش مسابقه ملی برای جایزه لاله طلایی رقابت می‌کرد. موردی که ذکر شد جدیدترین سانسور در تاریخ طولانی نبرد سینما علیه ممیزی در ترکیه است. زمان تغییر می‌کند، شرایط عوض می‌شوند اما همواره بهانه‌ای برای ممیزی در ترکیه وجود دارد. در هر دوره‌ای در ترکیه می‌توان موارد بی‌شماری را مثال زد که دولت آزادی بیان کارگردان‌ها را محدود کرده است. به‌هر‌حال در وضعیت کنونی این مدعا درست است که دوران آزادی به سر آمده و چنین موارد سانسوری که اشاره شد در سال‌های اخیر به شدت افزایش پیدا کرده به خصوص پس از حادثه پارک گزی در تابستان سال 2013، سیاست‌های دولت ترکیه در موردمخالفان دولت آمرانه‌تر شده است.
در ماه اکتبر سال 2014 هیات انتخاب جشنواره فیلم آنتالیا مستندی به نام «عشق زمین را عوض خواهد کرد» ساخته ریان توی درباره جنبش گزی را برای بخش رقابتی مستند انتخاب کرد اما احتمالا به دلیل فشار دولت(یا شاید خودسانسوری مدیران جشنواره) از برنامه حذف شد. شاید دلیل حذف این مستند نمایی است که چند لحظه کاریکاتور رجب طیب اردوغان نمایش داده شده و در نتیجه این مغایر با قوانین بود. فیلمسازان و منتقدان از مدیران جشنواره خواستند که در راستای تصمیم هیات انتخاب مستند «عشق زمین را عوض خواهد کرد» در برنامه بگنجانند اما وقتی مدیران جشنواره تقاضا را رد کردند با واکنش شدیدی روبه رو شدند، طوری که تمام مستندسازان فیلمهای خود را از جشنواره بیرون کشیدند و بخش مستند جشنواره آنتالیا کنسل شد. تا امروز جشنواره فیلم آنتالیا بخش مستند ملی ندارد.
چند ماه بعد در آوریل سال 2015 مورد مشابه ای در جشنواره فیلم استانبول اتفاق افتاد. نمایش شمال (Bakur) به کارگردانی جایان دمیریل و ارطغرل ماوی‌گل؛مستندی با موضوع زندگی روزانه مبارزان پ.ک.ک در دوران صلح در آخرین لحظه منتفی شد. مدیران جشنواره اعلام کردند که دلیل حذف فیلم از جشنواره نداشتن مجوز کارگردانان فیلم از وزارتخانه فرهنگ و گردشگری بود. این در حالی است که تا پیش از این هیچ وقت برای نمایش جشنواره ی فیلمهای داخلی چنین مجوزی نیازی نبود. خیلی زود کارگردان‌های فیلم جلساتی برگزار کردند اعتراضات و مخالفت‌هایی نیز صورت گرفت اما در نهایت نمایش فیلم ممنوع شد و فیلم فقط نمایش بسیار محدودی برای چند جشنواره کوچکتر مستقل داشت.
از سال 2015 به این سو نمایش فیلمهای بسیاری ممنوع و معلق و مجوزهای زیادی نیز باطل شده است. دولت روز به روز آزادی هنری را محدودتر می‌کند. و آرام آرام ممیزی شاید به بزرگترین معضل زندگی هنری در ترکیه تبدیل شده است. موفقیت سینمای ترکیه در سال‌های میانی 2000 بیشتر مدیون حمایت های وزارت فرهنگ و گردشگری بود. در پی قانون ویژه‌ای که در سال 2004 تصویب شد بسیاری از فیلمهای بلند؛ مستند و فیلم کوتاه با کمک مالی دولت ساخته شد. با وجودی که ساختار کمیته انتخابی که این پروژه ها را تایید می‌کند و مکانیزم حمایت مالی همواره سرچشمه اختلاف‌ها و جاروجنجال‌‌ها و انتقادها بوده اما حمایت دولت به فیلمسازان تازه‌کار کمک کرد تا فیلم‌های‌شان ساخته شود.
به عنوان مثال مهم‌ترین حامی مالی سینما در اروپا، «یوروایجمز»، فیلم‌هایی را حمایت می‌کند که مورد حمایت داخلی قرار داشته باشد. به هر حال در این دوران که تولید سالیانه فیلم در ترکیه چندبرابر شد، موفقیت تجاری فیلمهای ترکی در داخل کشور بالارفت. گو آنکه استقبال از فیلمهای کمدی و ترسناک به مراتب بیشتر از فیلمهای مستقل بود و بسیاری از فیلمسازان جوان ترکیه توانستند در عرصه بین‌المللی اسم و رسمی بهم بزنند. اما با وجود حوادث اخیر مکانیزم حمایت مالی دولت بیش از پیش در مظان انتقاد قرار گرفته است. در ماه ژانویه 2016 دویست نفر از اساتید و چهره‌های مطرح عریضه‌ای را امضا کردند که خواستار توقف دخالت نظامی دولت در شرقی‌ترین استان ترکیه بود. چراکه معاهده صلح میان دولت ترکیه و پ.ک.ک در ماه ژوئن 2015 به پایان رسیده بود.
افرادی که این نامه را امضا کرده بودند از سوی دولت متهم به حمایت از تروریسم و در دادگاه با اتهامات جنایی روبه رو شدند. برخی از این افراد مورد تهدید قرار گرفتند، برخی بیکار شدند و بعضی ها به زندان افتادند. فیلمسازان از نخستین گروه‌هایی بودند که حمایت خود را در آن نامه اعلام کردند. واکنش دولت به این فیلمسازان در ماه های اول سال 2017 خودش را نشان داد؛ تمام پروژه‌های این فیلمسازان که عریضه را امضا کرده بودند از فهرست کمک مالی دولت حذف شد. از میان فیلمسازانی که مورد خشم دولت واقع شدند می‌توان اشاره کرد به امین آلپر که فیلم «بحران» او در سال 2015 برنده جایزه ویژه از جشنواره ونیز شد. همینطور تولگا کاراچیلیک که فیلمش پاپیتال (2015) در بخش رقابتی جشنواره ساندنس بود. فیلمسازان کرد مانند ارول مینتاش که جایزه بهترین فیلم جشنواره سارایوو را برای نخستین فیلمش ترانه مادرم(2014) دریافت کرده بود هم در این فهرست قرار داشت. با این وجود دولت به طور رسمی علیه این مساله موضع‌گیری نکرد. لیست سیاه فیلمسازانی که مخالفت خود را با دخالت نظامی اعلام کرده بودند تا امروز وجود داشته و آنها تحت هیچ شرایطی مورد حمایت دولت قرار نگرفته اند. به همین منظور امسال در جشنواره فیلم برلین فیلمسازان ترکیه بیانیه‌ای صادر کردند و خواستار صلح شدند و در این بیانیه به لیست سیاه اشاره کردند. گفتنی است که تا ماه آوریل امسال پرونده اتهام فیلمسازان معترض بسته نشده بود.
تصویر فعلی وضعیت فیلمسازی و فرهنگی در ترکیه چرک و کدر است. ماه دسامبر سال 2016 تعداد روزنامه نگاران در بند در ترکیه به اوج رسید. با انتخاب دوباره اردوغان وضعیت فیلمسازان مستقل سخت‌تر خواهد شد. کاظم از روش مبتکرانه‌ای برای نمایش سانسور پیدا کرده بود اما هفته بعد در زمان نمایش عمومی فیلم به او دستور دادند تا تمام آن نماهای سیاه را از فیلم حذف کند. در غیر‌این‌صورت از نمایش فیلم جلوگیری می‌شد. اورهان اسکیکوف کارگردان «سنگ» است که در جشنواره فیلم استانبول به رقابت پرداخت. اورهان در مصاحبه اخیرش می‌گفت:« وقتی “سنگ” را می‌ساختم تلاش کردم تا حد ممکن آزادانه فیلم بسازم چون باخودم گفتم به احتمال زیاد دیگر نتوانم فیلمی رامقابل دوربین ببرم.» این نگاه یک فیلمساز خوب ترکیه به وضع موجود است احساسی که در حال حاضر میان فیلمسازان مستقل مشترک است. با توجه به چنین شرایط چیره شدن نومیدی براین فیلمسازان آسان است. و در طولانی مدت چنین وضعیتی خودش را بیش از گذشته نشان خواهد داد.