حدیث جان بزرگی
دنیای تصویرآنلاین-فیلم «سرو زیر آب» تمام عناصر یک اثر شعرگونه را در خود دارد. ایجاز، استعاره، نماد، لطافت شاعرانه، تصاویر چشم نواز، موسیقی روح انگیز و ادبیَتی که در سایه خیال انگیزی آن ایجاد شده است. این به معنی آن است که وقتی فیلم را می بینی از فضای واقع گرایانه ی مرسوم سینمای رئالیستی فاصله می گیری و به فضای خیال، آن هم با لحنی شاعرانه نزدیک می شوی. این اتفاق ویژه ای است که برای یک فیلم سینمایی در بستر جنگ به رغم ویژگی هایی که ذات جنگ یعنی فضای دلخراش و خشونت آمیز آن می طلبد رخ داده است؛ لااقل در سینمای ایران، ملودرام جنگی ژانری است که کمتر از سوی سینماگران به آن پرداخته شده است. اما اینجا صاحبان اثر علاوه بر انتخاب شیوه ی ملودرام در خلق فیلم دفاع مقدسی، دست به تلفیق این عناصر ملودراماتیک با شعرگونگی زده اند و نتیجه ی آن فیلمی شده که در سینمای ایران کمتر نمونه ی آن را شاهد بوده ایم. به بیانی جزیی تر کارکردی که موسیقی، فیلمبرداری و طراحی صحنه و لباس در متن فیلم ایجاد کرده در کنار ایجازی که در اطلاعات دهی به مخاطب دیده می شود (مثل علاقه ی بین جهانگیر و دختر زرتشتی، گرایش برادر شهید لرستانی به همسر برادرش، تصمیم نهایی جهانبخش برای بخشیدن پیکر برادرش جهانگیر به خانواده زرتشتی و …) دست به دست هم داده تا یک اثر منحصر به فرد و ضد کلیشه در سینمای ایران تولید شود.
از سوی دیگر بکارگیری استعاره ها و نمادها در متن فیلم به فرآیندی که توضیح داده شد کمک کرده است. مهم ترین نمادی که در فیلم بکار گرفته شده درخت ٰسروٰ به عنوان نشانه استقامت و جاودانگی است که در پایان بندی فیلم به آن پرداخته شده است.. سروی که از خاک شهیدان وطن می روید و به طریق اولی استعاره ای از تمام مردم ایران زمین در هر نژاد و قومیتی است.
بهره گرفتن از نماد ٰسروٰ در این فیلم بی شک با تکیه بر عقبه ی اساطیری است که این درخت در فرهنگ ایران زمین دارد. اگرچه «سرو در فرهنگ های باستانی غیر از ایران زمین نیز رمز جاودانگی و نامیرایی است و به برکت عمر طولانی و همیشه سبز بودن در بسیاری از اقوام، درخت زندگی نام گرفته و در بین درختان جنبه اساطیری قدرتمندی دارد»[1] ایرانیان نیز از روزگار کهن توجه ویژه ای به این درخت داشته اند. این درخت به دلیل همیشه سبز بودن و استقامت در برابر خشکسالی و طوفان، از زمان هخامنشیان در نقش برجسته های تخت جمشید گرفته تا نگارگری ها و صنایع دستی امروزی دیده می شود. سرو بارها در اشعار سعدی و فردوسی و سایر شاعران ایرانی با همین دست نمادپردازی دیده شده است. در طول فیلم پیوندی بین سرو و دین زرتشت نشان داده شده که خالقان اثر به خوبی از پس آن برآمده اند. این پیوند یقیناً با استناد به متون و اساطیر کهن ایرانی شکل گرفته به گونه ای که در اساطیر، سرو کاشمر اولین بار توسط پیامبر زرتشت روبروی معبد زرتشتیان کاشته شده است… .
بدین ترتیب «سرو زیر آب» به عنوان یک فیلم معاصر در ژانر جنگ، دفاع مقدس از آن جهت که رگه های مذهبی و جنگی و انسانی را با تکیه بر کهن الگوهای یاد شده ادغام کرده است نسبت به سایر تولیدات سینمای ایران متمایز است. علی الخصوص پیوند دین زرتشت به عنوان دین باستانی ایرانیان برای ایجاد یک همدلی ملی از یک سو و از سوی دیگر ربط معنایی آن با تم استقامت و ایثار در طول فیلم، اتفاق نادر و ویژه ای در سینمای ایران است. به تصویر کشیدن ایثار در سینما (که خود یکی از مهم ترین کهن الگوهای بشر بوده و در ناخودآگاه جمعی بیشتر انسان ها نهادینه است) به عنوان سوژه ی اصلی یک فیلم از دیگر شاخصه های «سرو زیر آب» است. چیزی که متأسفانه مدت مدیدی است در سینمای آشفته رئالیستی کشورمان اثری از آن و تم های مشابهش یافت نمی شود طوریکه به نظر می آید آنقدر که مثلاً تم انتقام دغدغه ی سینماگران متأخر گشته، به این تم کمتر اهمیت داده می شود. آشنایی زدایی فیلم در انتخاب اسامی ایرانی شخصیت های قصه نیز دیده می شود.. اسم هایی چون گودرز، بهرام، جهانبخش، جهانگیر و سیاووش که برای زندگان یا شهدای فیلم انتخاب شده و تداعی گر شخصیت های شاهنامه فردوسی است.
با ویژگی های یاد شده «سرو زیر آب» می تواند بهترین فیلم محمدعلی باشه آهنگر در کارنامه کاری اش لقب بگیرد و چه بسا در سینمای دفاع مقدس بهترین فیلم سال های اخیر است.
[1]نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره هایی از شاهنامه تهماسبی» مقاله «
مجله علمی- پژوهشی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر